Claude Vivier (1948-1983) - montrealczyk, zaliczany jest do najwybitniejszych kompozytorów kanadyjskich. Tacy luminarze muzyki XX wieku jak Ligeti i Kagel uważali go nawet za największego kompozytora z kręgu jego generacji. Od strony warsztatu był przedstawicielem spektralizmu - kierunku polegającego na dotarciu do wnętrza dźwięku poprzez tworzenie melodii i harmonii z alikwotów jednego tonu podstawowego. Kierunek ten, zwany też postsonoryzmem, narodził się w latach 70-tych w Europie i przyczynił się do odświeżenia szaty dźwiękowej muzyki. Do znanych cech dźwięku (wysokość, głośność, czas trwania) spektralizm dorzucił czwarty element - głębię, skupiając się na penetracji składowych dźwięku i jego wybrzmiewaniu. 

Realizując założenia tego kierunku Vivier operował silnym rodzajem ekspresji wspomaganej w utworach wokalnych tekstami z elementami onomatopei, które sam wymyślał. Ich artykulacja zbliża się do mowy, szeptu, oddechu, wibracji, przypominając niejednokrotnie śpiewy alikwotowe Jakutów i Mongołów. Twórczość Viviera jest olśniewająca i wyraża jego poglądy estetyczne. Nie mieści się ona w ramach jakiegokolwiek stylu muzycznego ze względu na bulwersującą ekspresję i statyczność przebiegu. Kompozytor pozostawił 49 kompozycji różnych gatunków włącznie z operą, dziełami orkiestralnymi i kameralnymi. Prostota, odwrót od polifonii, nietuzinkowa harmonia i iskrząca orkiestra stanowią o jego indywidualizmie.

W latach 1967-70 przyszły kompozytor uczęszczał do Konserwatorium Montrealskiego. Już jego pierwsze utwory "Quatuor a cordes" i "Ojikawa" (1968), w których użył nowatorskiego języka muzycznego, wzbudziły zainteresowanie środowiska muzycznego. Zaczęły pojawiać się w programach koncertowych. W 1971 Vivier wyjechał na stypendium do Utrechtu, gdzie studiował u Michela Koeniga muzykę elektroakustyczną, przebywał w Paryżu (1970) u Paula Mefano i w Kolonii jako uczeń  Karlheinza Stockhausena (1972-74). Ten ostatni wywarł decydujący wpływ na jego twórczość.  Kolejne utwory poświadczają zainteresowanie muzyką wokalną. Są to m.in." "Musik fur das Ende" (1971), "Desintegration" (1972-74), "Chants" (1973), "O!Kosmos" (1973) "Jesus, erbarme dich" (1973) "Lettura di Dante" (1974). Po powrocie do Montrealu Vivier napisał 7 krótkich utworów na duety i instrumenty solowe, a także utwory orkiestrowe: "Liebergedichte" (1975) i "Siddhartha" (1976). Następnie studiował przez kilka miesięcy na Uniwersytecie w Ottawie. Wówczas powstała muzyka na taśmę do "Wozzecka" według Buchnera. W latach 1976-77 kompozytor odbył podróże do Japonii, Iranu, Javy i Bali. Doświadczenia z pobytu na Wschodzie odcisnęły swe piętno na jego twórczości. Dotyczy to języka muzycznego i filozoficznego podejścia w poszukiwaniu miejsca dla sztuki (Pulaw Dewata, Paramirabo). W "Journal" na 4 głosy, chór i perkusję z 1977 roku poruszył temat miłości i nieśmiertelności. W tymże roku powstały dwa balety "Love Songs" i "Nanti Malam,", a w roku 1980 opera "Kopernicus" do własnego libretta. Najwspanialsze jego dzieła to "Lonely Child" (1980) na sopran i orkiestrę kameralną oraz "Zipangu" na orkiestrę smyczkową.

Na czoło wysuwa się aspekt duchowy twórczości Viviera. Kompozytor wierzył w charyzmatyczną siłę muzyki, która ma wyrażać moce natury i utożsamiać się z prawami boskimi. Wokół tej filozofii koncentruje się m.in. najpopularniejsze dzieło Viviera - opera "Kopernicus" napisana na 7 solistów, 7 instrumentalistów i zespół instrumentalny. Centralną postacią jest tu Agni - narrator, hinduski bóg ognia, czytający "Księgę historii". Kopernik jest tylko figurą odniesienia do Universum, w którym to wspinają się i poruszają po schodach i rusztowaniach symbole hinduskich Bogów, proroka Merlina, Królowej Nocy, Tristana i Izoldy, Mozarta, starego mnicha. Dzieło to jest głęboką metaforą pragnienia odnalezienia celu ludzkiej egzystencji. W szeregu scen historyczne i legendarne postacie śpiewają, mówią i grają na solistycznie traktowanych instrumentach ilustrując ewolucję centralnej postaci w dążeniu do pełnego zespolenia z Bogiem, czyli odnalezienia "światłości" w niebie. "Kopernicus" jest z punktu widzenia estetycznego dziełem pełnym piękna, zachwycającym konstrukcją brzmieniową, plastyczną i teatralną. Muzyka jest tu łagodna i promieniująca. Przy bogactwie rodzajów ekspresji odczuwa się ideową jedność Universum, a wpływy Wschodu i liczne symbole przywołują atmosferę egzotyzmu. Kompozytor nie doczekał się wystawienia opery, premiera miała miejsce dopiero w 1985 roku.

Do innych wspaniałych utworów Viviera należą "Prologue pour Marco Polo" na narratora, 6 głosów solowych i orkiestrę, "Shiraz" na fortepian solo, "Buchara" na sopran, kwintet dęty, kwartet smyczkowy i perkusję. Vivier zmarł tragicznie w wieku 34 lat zamordowany w Paryżu przez homoseksualistę. W 1983 r. powołano Towarzystwo Przyjaciół Viviera, które ma na celu przybliżać i rozpowszechniać dzieła przedwcześnie zmarłego kompozytora. W 2005 roku Orkiestra Symfoniczna Montrealu ufundowała doroczną narodową nagrodę jego imienia za najlepszy utwór kompozytora kanadyjskiego.
 

Radosław Rzepkowski

Radosław Rzepkowski - muzykolog, pianista, krytyk muzyczny, publicysta. Autor  artykułów, felietonów i prac naukowych z zakresu polskiej i kanadyjskiej kultury muzycznej (Montreal)