Polonia w Wielkiej Brytanii - społeczność narodowości polskiej zamieszkująca terytorium Wielkiej Brytanii. Polonię brytyjską można datować od okresu Powstania Listopadowego kiedy to do Londynu dotarła pierwsza polska emigracja polityczna. Pod koniec XIX-go w. były już na terenie wysp polskie wydawnictwa, szkoły oraz duszpasterstwo.

W 2018 Office for National Statistics oszacował liczbę Polonii mieszkającej na terenie Wielkiej Brytanii na 905 tys. osób (w tym 832 tys. osób urodzonych w Polsce). Według statystyk brytyjskiego urzędu statystycznego, Polki w Wielkiej Brytanii rodzą rocznie 23 tysiące dzieci.

Polacy to druga pod względem liczebności grupa imigrantów w Wielkiej Brytanii, zaraz po Hindusach, a język polski to drugi co do popularności język w Anglii i trzeci w Wielkiej Brytanii (po angielskim i walijskim), z około 1% populacji posługującym się nim na co dzień.

W obecnym wieku największe ośrodki emigracyjne to: Birmingham, Bradford, Edynburg, Glasgow, Londyn (około 110 tys.) najwięcej w dzielnicy Ealing oraz Hunslow, a następnie Manchester oraz Peterborough.

Demografia

W 1931 roku liczba Polaków w Wielkiej Brytanii wynosiła 44 642 osób, a w 1951 roku - 162 339 osób.

W 2003 przed wejściem Polski do Unii Europejskiej w Wielkiej Brytanii mieszkało około 69 tysięcy Polaków. Dziesięć lat później w Wielkiej Brytanii mieszkało około 688 000 Polaków urodzonych w Polsce.

Na koniec 2017 brytyjski urząd statystyczny oszacował liczbę Polonii mieszkającej na terenie Wielkiej Brytanii na około 1 mln 21 tysięcy osób.
 

Kultura

Do najważniejszych polskich instytucji w Wielkiej Brytanii należą: 

Instytut Józefa Piłsudskiego poświęcony badaniu najnowszej historii Polski. (J. Pilsudski Institute in London, UK) - polska jednostka naukowo-badawcza w Londynie.

Instytut zbiera, przechowuje i bada dokumenty z okresu najnowszej historii Polski, gromadzi zbiory dokumentów, relacje historyczne, eksponaty muzealne oraz książki. Ogłasza drukiem opracowania, organizuje odczyty, wykłady, wystawy związane z patronem oraz rocznicami niepodległościowymi. 

Wywodzi się z Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski powstałego w Warszawie w latach 1923-1924. Po śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego instytut został przemianowany na Instytut Józefa Piłsudskiego Poświęcony Badaniu Najnowszej Historii Polski.

Przerwana w 1939 działalność instytutu w Warszawie podjęta została po wojnie na emigracji niepodległościowej. W marcu 1947 powołano do życia niezależną, charytatywną organizację p.n. Instytut Józefa Piłsudskiego w Londynie. Inicjatorami jego odtworzenia byli: Władysław Bortnowski, Tytus Filipowicz, Kazimierz Iranek-Osmecki, Tadeusz Münnich, Aleksandra Piłsudska, Wacław Stachiewicz, Tadeusz Schaetzel, Konrad Libicki, Jan Starzewski i inni.

Od 1972 instytut znajduje się w siedzibie Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego tzw. POSK.
Źródłem finansowania działalności Instytutu są darowizny, dotacje i składki członkowskie. Mniej więcej od początku XXI w. sytuacja finansowa Instytutu ulega coraz większemu pogorszeniu. Z jednej strony wymiera pokolenie powojennych polskich emigrantów w Wlk. Brytanii, dla którego Instytut był emanacją Polski, jej historii i kultury w Anglii, który aktywnie i hojnie wspierali. Z drugiej strony rozbieżności społeczno-polityczne podzieliły polską emigrację w tym kraju, tę powojenną i po 1989 r., w dużym stopniu na tle różnic i oczekiwań pokoleniowych. Istnieje duże zagrożenie likwidacji Instytutu na tle ekonomicznym. 
 

Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego (IPMS) - polska placówka kulturalna w Wielkiej Brytanii, stawiająca sobie za cel gromadzenie, opiekę, opracowanie naukowe oraz udostępnianie archiwów polskiego rządu na uchodźstwie i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Obecnie Instytut posiada status organizacji charytatywnej. Utrzymuje się głównie z dobrowolnych datków osób prywatnych i instytucji. Większość personelu pracuje społecznie. Jego prezesem jest inż. Krzysztof Barbarski, a kierownikiem archiwum dr Andrzej Suchcitz.

Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego powstał 2 maja 1945 jako Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego (IHGS). Dekretem 27 czerwca 1945 Prezydent Władysław Raczkiewicz upoważnił "dowódców jednostki wojska, sił powietrznych i marynarki wojennej, posiadających znaki i odznaczenia, do przekazania ich na własność Instytutowi". Uchwałą rządu nakazano "przekazywanie zbiorów wszystkich komórek archiwalnych rządowych i wojskowych do archiwum Instytutu". Pierwsze zebranie Rady Instytutu odbyło się 13 grudnia 1945. Uchwalono wówczas statut precyzujący cele i zadania Instytutu.

Instytut przejął archiwa i pamiątki po generale Władysławie Sikorskim, przekazane przez wdowę p. Helenę Sikorską. Miał przejąć także wszystkie archiwa wojskowe i rzędowe. Negocjacje z gen. Andersem w sprawie złożenia archiwów 2 Korpusu trwały jednak do 1947.

W 1946 zakupiono dom przy 20 Princes Gate od Lorda WoodBridge'a po bardzo okazyjnej cenie. Próby uzyskania poparcia finansowego z terenu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej były związane z warunkiem powstania filii Instytutu w Ameryce. 9 lipca 1947 gmach Instytutu poświęcił ks. prałat W. Cieński.

Muzeum stanowi "okno wystawowe" Instytutu. Zwiedza go rocznie kilka tysięcy osób. Główna część muzeum poświęcona jest okresowi II wojny światowej. Są to eksponaty okresu Kampanii Polskiej 1939, internowania na Litwie, Węgrzech i Rumunii, pamiątki z łagrów i więzień sowieckich: scyzoryki, karty, sztućce itp. Jest też mundur gen. Sikorskiego wyłowiony z morza po katastrofie pod Gibraltarem. Są eksponaty z bojowego szlaku 2 Korpusu Polskiego (m.in. flaga, którą zawieszono na ruinach klasztoru Monte Cassino). W muzeum eksponowanych jest także 90 oryginalnych sztandarów Wojska Polskiego z lat 1918-1947.

Osobny dział stanowi Sala Kawalerii, gdzie eksponowane są pamiątki po poszczególnych pułkach. Muzeum posiada dużą kolekcję odznaczeń i odznak pułkowych. Urny z pól bitewnych na których walczyli polscy żołnierze porozstawiane są po całym muzeum.

Jest też wystawa pamiątek Armii Krajowej: skrytki, rozkazy, sprzęt łączności, opaski i pieczątki z Powstania Warszawskiego. W muzeum znajduje się także mapa nawigacyjna z ORP "Orzeł" odtworzona z pamięci przez ppor. S. Mokrskiego po ucieczce okrętu z Tallinna we wrześniu 1939.
Muzeum posiada także monety z czasów Jana I Olbrachta oraz zbiór eksponatów ery napoleońskiej, który jest częścią depozytu rodziny Krasińskich. Zawiera m.in. rząd koński i czapkę gen. Wincentego Krasińskiego oraz czapkę jego syna poety Zygmunta uszytą z okazji koronacji Napoleona II. Z depozytu rodziny z Brzezia Lanckorońskich pochodzi namiot turecki zdobyty w bitwie pod Chocimem w 1621 oraz zbiór miniatur portretowych z XVIII wieku.

Zbiór fotograficzny liczy ponad 200 000 pozycji. Dotyczy przede wszystkim PSZ na Zachodzie. Są też zdjęcia W. Bednarskiego obrazujące historię wojennej emigracji. Dział filmów zawiera ok. 2000 szpul. Są to m.in. filmy: pogrzeb Marszałka Piłsudskiego, wręczenie buławy Marszałkowi Śmigłemu-Rydzowi, manewry na polu mokotowskim, ćwiczenia marynarki wojennej na Bałtyku oraz filmy krajoznawczo-ludowe pokazujące wschodnie ziemie RP.

Muzeum jest otwarte w dni powszednie po południu (14-16) oraz w każdą pierwszą sobotę miesiąca. Zwiedzający oprowadzani są przez grupę ochotników. Są to zazwyczaj kombatanci - żołnierze PSZ na Zachodzie.
 

Ognisko Polskie (Polish Hearth Club) - polski klub z restauracją, salą teatralną i wystawową w Londynie.

W dniu 16 lipca 1940 otwarcia klubu dokonał książę Kentu, brat króla Jerzego V, zaś budynek poświęcił biskup polowy Wojska Polskiego Józef Gawlina. Towarzyszyli mu przedstawiciele polskiego Rządu: prezydent Władysław Raczkiewicz i premier gen. Władysław Sikorski, a ze strony brytyjskiej minister spraw zagranicznych w rządzie Chamberlaina - lord Halifax. Na uroczystość przybył także ambasador Wielkiej Brytanii w Polsce Howard Kennard oraz ambasador Rzeczypospolitej Polskiej Edward Bernard Raczyński. Był także lord Lloyd, dyrektor British Council.
Broszura upamiętniająca jubileusz 25-lecia istnienia Ogniska zawiera opis klubu: "W czteropiętrowej, typowej dla Londynu wiktoriańskiej kamienicy z przedsionkiem i kolumnami przy 55, Princes Gate, w gmachu Towarzystwa Pomocy Polakom, mieści się "Ognisko Polskie", instytucja o charakterze polskiego klubu towarzyskiego w Metropolii. Dom ten różni się od przyległych kamienic - sporych rozmiarów tablicą odlaną w brązie dla upamiętnienia tragedii węgierskiego powstania w roku 1956. Tablica ta umieszczona została staraniem uchodźców węgierskich na frontowej ścianie "Ogniska Polskiego" i przedstawia scenę Węgrów maszerujących na sowieckie czołgi. Płaskorzeźbę projektował F. Kovacs. Jest ona wyrazem patriotyzmu i głębokiego umiłowania wolności przez naród węgierski".

Klub stanowił centrum życia społecznego, kulturalnego i towarzyskiego emigracji niepodległościowej. Gen. Władysław Anders posiadał tu swój własny stolik w restauracji.
 

Polska Macierz Szkolna w Wielkiej Brytanii (The Polish Educational Society) - polska organizacja kulturalno-oświatowa istniejąca od 1953 r. 

Organizacja powstała z inicjatywy generała Władysław Andersa, który spowodował powstanie komitetu organizacyjnego, w skład którego weszli: Tadeusz Brzeski, Władysław Donigiewicz, Tadeusz Drwęski, Mieczysław Giergielewicz, Bronisław Hełczyński, Władysław Kański, Stanisław Szydłowski, Karol Poznański oraz księża Bronisław Michalski i Władysław Staniszewski. Komitet zwołał na 14 maja 1953 r. w Londynie zebranie polityków polskich i działaczy oświatowych. Zebrani postanowili utworzyć stowarzyszenie pod nazwą Polską Macierz Szkolną Zagranicą. Na kolejnym zebraniu, które odbyło się 28 maja 1953 roku, po dość ożywionej dyskusji ustalono statut Polskiej Macierzy Szkolnej oraz przystąpiono do wyboru władz. Ustalono skład Rady PMS. Przewodniczącym został generał Anders, zastępcami przewodniczącego - Tadeusz Brzeski i Mieczysław Giergielewicz, a sekretarzem - Leszek Rybicki. W skład pierwszego Zarządu Głównego zostali wybrani: prezes - Władysław Donigiewicz, wiceprezesi - Władysław Kański i profesor Bronisław Hełczyński, sekretarz - Tadeusz Borowiecki, skarbnik - Adam Gaś. Członkami zostali: Henryk Archutowski, ksiądz Włodzimierz Cieński, Michał Goławski, Feliks Jaworski, Mira Małachowska, A. Szczypiorski, Stanisław Szydłowski, Alina Wierzbiańska.  Organizacja miała być apolityczna a jej głównym celem miało być: "Utrzymanie i pogłębienie świadomości religijnej i narodowej wśród ogółu Polaków, przede wszystkim zaś wśród dzieci i młodzieży, wychowanie młodego pokolenia w duchu wiary ojców, tradycji i kultury narodowej oraz wierności dla sprawy Niepodległości i Wolności Rzeczypospolitej Polskiej". Na zabraniu założycielskim, oprócz wybrania zarządu i zatwierdzenia statutu ustalono nazwę organizacji.

Polska Macierz Szkolna stała się szybko jedną z najważniejszych organizacji oświatowych na emigracji. Tworzyła szkoły, biblioteki, wydawała książki, czasopisma i broszury oświatowe. Nadała kształt działalności obecnych polskich szkół sobotnich. Organizowała dzieci i społeczność polską wokół polskich szkół w Wielkiej Brytanii. Rozpoczęła organizację konferencji i szkoleń dla nauczycieli polskich szkół sobotnich. Od 1993 roku prowadzi polską Księgarnię w Londynie, zaopatrującej szkoły w podręczniki szkolne sprowadzane z Polski oraz wydawane za granicą przez PMS, a także pomoce naukowe, czasopisma polskie i polonijne oraz polskie rękodzieło. Prezesami organizacji byli kolejno: Władysław Kański (1955–1971), Michał Goławski (1971-1974), Ryszard Gabrielczyk (1974-1999), Aleksandra Podhorodecka (1999-2016).

Według obecnego Statutu celem organizacji jest: "edukacja dzieci i młodzieży w wieku od 5 do 25 lat na terenie Zjednoczonego Królestwa i poza jego terenem w dziedzinie języka polskiego, historii i kultury narodowej oraz wartości i tradycji chrześcijańskich". Cel ten PMS realizuje przez zakładanie i prowadzenia polskich szkół sobotnich oraz doradztwo w tym zakresie. Oferuje pomoc merytoryczną w zarządzaniu placówkami i prowadzi działania zmierzające do podnoszenia kwalifikacji nauczycieli. Grupuje osoby zaangażowane w edukację języka polskiego i polskiej kultury w Wielkiej Brytanii. Obecnie prezeską stowarzyszenia jest Krystyna Olliffe a poza nią do Zarządu stowarzyszenia wchodzą: cztery wiceprezeski: Małgorzata Lasocka, Antonina Machowska, Halina Stochnioł, Elżbieta Wojciechowicz i sekretarz - Marek Jakubowski. PMS prowadzi ponad 130 polskich szkół sobotnich w Anglii, Walii, Irlandii Północnej i Szkocji. Prowadzi także Centrum Egzaminacyjne, umożliwiające zdawanie egzaminów GCSE i A-Level z języka polskiego jako obcego.
 

Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny (POSK - Polish Social and Cultural Association) - działający w Londynie w dzielnicy Hammersmith.

Początkowo, od 1966 Dom Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego działał pod adresem 9 Ravenscourt Avenue (funkcjonował tam również Instytut Wschodni "Reduta"). Natomiast pod adresem 140 King Street istniał pierwotnie dom, w którym od 1966 do 1974 siedzibę miało Koło Lwowian w Londynie. W tym roku został wyburzono zarówno ten dom, jak i przylegający do niego kościół baptystów. W ich miejscu powstał gmach. Do jego pomieszczeń w 1974 jako pierwsze sprowadziło się Koło Lwowian, a następnie w grudniu tego roku przeniesiono POSK, dotychczas działający przy 9 Princes Gardens SW7. Również w grudniu 1974 odbyło się oficjalne otwarcie zachodniej części gmachu. W maju 1977 do budynku została przeniesiona biblioteka. Instytucja została założona i ufundowana w 1974 przez społeczność polską w Wielkiej Brytanii z inicjatywy inż. Romana Wajdy.

W budynku jedno z pomieszczeń, przeznaczonych na uroczystości, nazwano "Salą Malinową". Ostatecznie powstał gmach mający trzy piętra i łącznie cztery kondygnacje. Do połowy lat 80. w gmachu zostały ulokowane Uniwersytet, biblioteka, księgarnia, teatr, Posklub, restauracja "Łowiczanka", Klub Młodzieżowy oraz 38 polonijnych instytucji o charakterze społecznym i kulturalnym. Siedzibę znalazło także kilku najemców angielskich. Finalnie gmach POSK-u stał się centralą polskiego życia niepodległościowego, społeczno-kulturalnego, artystycznego i towarzyskiego.

POSK zajmuje się promocją polskiej kultury i sztuki. Mieści się tam Biblioteka Polska w Londynie, która powstała w 1942, odbywają się wystawy, pokazy filmów i przedstawienia teatralne. Mieszczą się tam liczne organizacje, m.in.: Zjednoczenie Polskie, Instytut Józefa Piłsudskiego, Polski Uniwersytet na Obczyźnie (PUNO), Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie (PTNO), Stowarzyszenie Polskich Kombatantów (SPK).
 

Religia

W kilkudziesięciu miastach znajdują się polskie parafie oraz odbywają się msze w języku polskim. W języku polskim odbywają się również spotkania religijne innych wyznań m.in. Świadków Jehowy.
 

Źródło: WIKIPEDIA - Wolna Encyklopedia