W 80. rocznicę najazdu wojsk sowieckich na Polskę, czyli 17 września 2019 roku, przeniosłam się w czasie. Stało się to dzięki filmowi "Memory is our Homeland", który wyświetlany był w Cinéma du Musée w Montrealu. 

Jego twórcą jest Jonathan Durand. Była to osobista podróż reżysera w głąb historii swojej rodziny i historii Polski z czasów II wojny światowej. Polski, której już nie ma, w tereny, gdzie obecnie znajduje się Białoruś, a dawniej było polska miejscowość - Ostrówek. 

To stamtąd, przed osiemdziesięcioma laty, rodzina Duranda została siłą wywieziona do Syberii. Później, między innymi, babcia i ciocia Duranda trafiły do Iranu, centralnej Azji, by w końcu znaleźć się w polskim obozie dla uchodźców w Afryce. Jest to historia Polaków o której się nie mówiło.

Muszę przyznać, że film zrobił na mnie ogromne wrażenie, o ile słyszałam o wywozach na Syberię, Katyniu, łagrach, tak o obozach dla polskich uchodźców w Afryce (istniejących w latach 1942-1952), dowiedziałam się właśnie z filmu. I dziękuję za ten piękny, poruszający dokument.
To tam, w dalekiej Afryce, nasi rodacy próbowali na nowo odzyskać godność, żyć w zgodzie z tamtejszą ludnością i po prostu być szczęśliwymi, na tyle na ile na wygnaniu jest to w ogóle możliwe. 

Z osobistych relacji babci Duranda, nieżyjącej już niestety, pani Kazimiery Kołodziej, którą widzimy w filmie, można wnioskować, że to właśnie tam, w dalekiej Tanzanii, po zawirowaniach wojennych, mimo wielu chorób (malarii), poczuła się ona wreszcie bezpiecznie. Ale, jak przyznaje, nigdy nie był to jej dom, tęsknota za Ojczyzną nie przeminęła. Obozy w Ugandzie, Kenii, Zambii, Zimbabwe, Tanzanii i Południowej Afryce były schronieniem dla wielu polskich kobiet i dzieci, które jako pierwsze wysłano na "czarny ląd". Mieszkały w szałasach przez wiele lat, tworzyły szkoły, kościoły, szpitale. 

Do dziś widać, gdzieniegdzie, ślady polskiej obecności na tamtych terenach. Afrykę, jak i wiele innych miejsc tragicznej historii, odwiedził Durand, szukając wspomnień, pamiątek, zdjęć, miejsc gdzie trafiła jego babcia, ciocia i inni krewni. W Afryce odnalazł, nielicznych już, mieszkańców pamiętających gości z odległej Polski, widzimy stare fotografie, dokumenty, cmentarz z polskimi grobami.

Dzięki filmowi i podróży dokumentalisty odkrywamy Afrykę współczesną, a za sprawą rodzinnych opowieści i fotografii także tę z, nieznanej dotąd, przeszłości. Miałam wrażenie momentami, że to jest jakaś surrealistyczna opowieść, fantazja. No, bo któż mógłby przypuszczać, że gdzieś tam, w egzotycznej Afryce, w czasie wojny i po jej zakończeniu, żyli Polacy, wygnańcy, o których, wydawałoby się, że świat zapomniał.

Z Afryki Polacy trafiali w różne miejsca na Ziemi, m.in. do Anglii czy Kanady. Tam budowali domy, zakładali rodziny, odzyskiwali spokój. A czasem, ze łzami w oczach i przyciszonym głosem, opowiadali dzieciom i wnukom o swojej bolesnej, nieznanej większości, historii. Bez tych opowieści i determinacji Jonathana Duranda, by tę historię pokazać współczesnym, film by z pewnością nie powstał. 

Owacyjna reakcja widzów, po jego zakończeniu, może świadczyć o tym, że nie tylko ja uważam, że jest to bezcenny dokument w szerzeniu pamięci o bohaterach tamtych czasów. 
I, mam nadzieję, że będzie rozpowszechniany, nie tylko w Montrealu, ale także na całym świecie i w Polsce.
 

Katarzyna Knieja 

Katarzyna Knieja - pedagog z wykształcenia, trochę „niedzisiejsza” miłośniczka kultury wszelakiej, podróżowania, natury i zwierząt. Ze swej pasji uczyniła zawód, na co dzień zajmuje się opieką nad czworonożnymi pupilami mieszkańców Montrealu i sprawianiem, by jej życie miało sens. Posiadaczka ubóstwianego psa o wdzięcznym imieniu Thor.