1 lipca 2019 roku przypada 450 rocznica zawarcia Unii Lubelskiej. Senat RP przyjął kilka miesięcy temu specjalną uchwałę ustanawiającą rok 2019 Rokiem Unii Lubelskiej.

1 lipca 1569 roku podczas obrad sejmu walnego w Lublinie delegaci Korony i Litwy zawarli porozumienie o ściślejszym związaniu obu państw. Jednym z ojców tego porozumienia był król Zygmunt August, który 4 lipca potwierdził porozumienie zawarte przez posłów i senatorów obradujących w Lublinie od kilku miesięcy.

Związek obu państw nie wziął się znikąd. Miał swój początek w Krewie w roku 1385, gdzie postanowiono m.in., że litewski wielki książę Jogajła poślubi polską królową Jadwigę, przyjmie chrzest i tytuł króla Polski, oraz że Litwa przyjmie chrzest, a oba państwa będą udzielać sobie pomocy w przypadku konfliktu z Krzyżakami. Unia zawarta w Krewie, była wielokrotnie potwierdzana m.in. w Horodle w roku 1413, gdy około 50 rodów z Korony "przyjęło do swoich herbów" rody bojarów z Wielkiego Księstwa. W XV wieku miała swoje lepsze i gorsze momenty, jednak im dłużej trwała tym bardziej po obu stronach dostrzegano jej zalety.

W roku 1501 w Mielniku przedstawiciele obu państw postanowili zacieśnić unię poprzez zjednoczenie oraz wspólny wybór jednego władcy, ustanowienie jednej dla całego państwa rady królewskiej i ujednolicenie monety. Decyzje te nie zostały jednak zaakceptowane przez króla Aleksandra Jagiellończyka i część możnowładztwa litewskiego, tak więc unia z roku 1501 nie weszła życie. Wielu historyków zauważa jednak, że Unia Lubelska de facto powtarza wiele postanowień "mielnickich", które nie weszły w życie.

Unia zawarta w Lublinie 1 lipca 1569 roku, wprowadzała fundamentalnie nową treść do relacji między Koroną a Litwą: z dwóch odrębnych państw, mających dotychczas jedynie wspólnego władcę (wybieranego odrębnie w Koronie i Litwie) i bardzo często zbieżne interesy, tworzyła jedno państwo, mające jednego, wspólnie wybieranego monarchę i wspólne instytucje. 

Kluczem do zawarcia Unii Lubelskiej była determinacja króla Zygmunta Augusta, który w celu przełamania oporu części możnowładców litewskich, jako dziedzic tronu książęcego - Wielki Książę Litewski - postanowił odłączyć od swojego księstwa, w którym dysponował dużo większą władzą niż w Koronie tzw. ziemie ruskie, to jest województwa podlaskie wołyńskie kijowskie i bracławskie i przyłączyć je do Korony. 

W czasie obrad sejmu w Lublinie król Zygmunt II August zdając sobie sprawę, że nie dochowa się prawowitego dziedzica-następcy tronu, przeniósł dziedziczne prawa rodu Jagiellonów do tronu litewskiego na Koronę, jako państwo, co spowodowało, że każdy kolejny władca miał stać się jednocześnie Królem Polski oraz Wielkim Księciem Litewskim. W Lublinie ustanowiono jeden Sejm Walny składający się z Izby Poselskiej i Senatu, w których obok siebie mieli zasiadać Koroniarze i Litwini, by wspólnie radzić o sprawach całego państwa. Ustanowiono jedną walutę, zdecydowano o prowadzeniu jednej, wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. Pozostawiono odrębne dla Korony i Litwy urzędy, wojsko i sądownictwo i skarb, czyli finanse. 

Dzięki Unii Lubelskiej demokracja szlachecka, tak wspaniale rozwijająca się w Koronie, stała się także udziałem szlachty litewskiej, wcześniej nie dysponującej tak szerokimi prawami jak szlachta polska. 

Unię Lubelską można uznać za wspaniałe świadectwo mądrości i dalekowzroczności naszych przodków. Drogą negocjacji politycznych i cierpliwej, wytrwałej pracy kilku pokoleń dwa państwa: Korona i Litwa stworzyły wyjątkowe pod wieloma względami w historii Europy państwo, słusznie zwane w historiografii anglojęzycznej "Commonwealth". Państwo wielu narodów, religii, kultur, państwo tolerancji religijnej i pokoju wewnętrznego w czasach, gdy Europa była targana wojnami religijnymi. 

Dziedzictwo Unii Lubelskiej to jeden z najpiękniejszych elementów naszej polskiej historii. Warto byśmy jako Polacy tak samo jak dumnie odwołujemy się do dziedzictwa Konstytucji 3 Maja, jak najczęściej odwoływali się do dziedzictwa tej Unii Lubelskiej.
 

Dariusz Wiśniewski

Dariusz Wiśniewski - historyk z wykształcenia, dyplomata z zawodu, od ponad 25 lat pracuje w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP, od lutego 2018 r. Konsul Generalny RP w Montrealu.